Tan Sri A. Samad Ismail dan Dunia Kewartawanan

Tan Sri A. Samad Ismail bukan sahaja dikenali sebagai seorang wartawan malah beliau juga merupakan seorang ahli politik yang bermain di belakang tabir dan juga perancang utama dalam gerakan-gerakan menentangan penjajah. Disamping itu, beliau merupakan pembimbing dan pencetus dalam perjuangan Bahasa Melayu sejak tahun 40-an lagi.

Kerjaya Pak samad sebagai wartawan bermula sejak berumur 16 tahun lagi. Beliau yang berkelulusan Victoria Scholl tidak tunggu lama untuk menyinar kerana mendapat didikan terus dari Bapa Kewartawanan Melayu, Abdul Rahim Kajai. Didikan yang diberikan oleh Rahim Kajai amat keras dan perangai tersebut telah diwarisi oleh Pak Samad sendiri secara langsung.

Semasa zaman penjajahan British, pihak pemerintah banyak membuat sekatan terhadap gerak-geri penulis. Maka tidak semua laporan boleh ditulis dalam bentuk fakta dan esei. Akhirnya, laporan tersebut harus diolah dan ditulis dalam bentuk penulisan kreatif. Para penulis pada ketika itu banyak menceburkan diri dalam bidang penulisan kreatif bagi meniupkan semangat api nasionalisme. Penulisan kreatif yang cuba ditampilkan oleh Pak Samad berbeza dengan gaya yang ditampil oleh penulis lain seperti A. Samad Said atau Arena Wati. Bahasanya bersifat kewartawanan dan kurang terdapat unsur-unsur berbunga.

Sepanjang penglibatannya bersama Utusan Melayu, Pak Samad tidak banyak berkonflik dengan pihak akhbar kerana Utusan Melayu pada masa itu ditubuhkan oleh dana-dana orang Melayu sendiri dan perjuangan yang dibawa dalam utusan Melayu adalah perjuangan orang Melayu. Jika diimbau kembali, wartawan pada masa dahulu bukan sahaja berperanan sebagai seorang wartawan semata-mata, malah lebih dari itu. Mereka juga diangkat sebagai pejuang kebangsaan kerana peranan mereka menyemarakkan api kemerdekaan di dalam penulisan mereka.

Mengutip pandangan Ku Semam berkaitan soal kebebasan media dan akhbar, beliau berpandangan bahawa tidak ada yang dinamakan sebagai kebebasan mutlak kerana yang ada hanyalah tanggungjawab wartawan dalam menyampaikan maklumat kepada masyarakat. Beliau menambah bahawa wartawan bukan sahaja sebagai pelapor, tetapi mereka inilah yang membentuk pemikiran rakyat. Dikeranakan kualiti wartawan yang ada pada masa sekarang, masyarakat merasakan mereka tidak memerlukan wartawan kerana maklumat-maklumat semasa boleh dicapai tanpa penglibatan wartawan.

Namun apabila menyingkap tentang kebebasan media, tangan-tangan politikus memainkan peranan penting dalam membungkam kreativiti dan keberanian wartawan terutamanya pasca kemerdekaan sehingga kini. Utusan Melayu yang pada suatu ketika dahulu lantang bersuara mengangkat suara-suara orang Melayu, kini terpaksa tunduk kepada kehendak ahli politik.

Sepanjang hayat Pak Samad, beliau kurang terlibat dengan mana-mana parti politik. Jika ada sekalipun adalah peranan beliau bersama Lee Kuan Yew ketika menubuh People Action Party (PAP). Namun akhirnya, beliau memisahkan diri dari PAP kerana kedua-duanya mempunyai tujuan mereka masing-masing. Kerana takutkan pengaruh dan kebijaksanaan dari Pak Samad, presiden Singapura telah mencari helah untuk mengasingkan Pak Samad ke Indonesia dan berkhidmat sebagai koresponden. Tidak cukup dengan itu sahaja, beliau juga pernah dipenjara sebanyak dua kali semasa zaman pemerintahan British. Selain itu, beliau pernah menjawat jawatan Ketua UMNO cawangan Singapura tetapi hanya untuk beberapa tahun sahaja.

Semasa pendudukan Jepun, Pak Samad meneruskan kerjayanya sebagai wartawan bersama Berita Malay yang menjadi lidah rasmi pemerintah Jepun pada masa itu. Namun ia tidak bermaksud yang Pak Samad bersekongkol dengan pihak Jepun melainkan hanyalah sebuah wadah atau jalan bagi menyampaikan ideologinya kepada masyarakat untuk mengangkat perjuangan orang Melayu. Dalam hal ini, beliau membuat keputusan untuk memilih mudharat yang lebih kecil berbanding bekerjasama dengan British. Disamping itu kesan buruk yang dibawa oleh British lebih besar berbanding Jepun

Sepanjang kerjaya, beliau banyak memperjuangkan hak-hak orang Melayu, bahasa Melayu dan kedudukan orang Melayu. Antaranya seperti penglibatan beliau dalam penubuhan Universiti Kebangsaan Malaysia, PENA dan ASAS 50. Pak Samad juga berperanan besar dalam menggilap bakat-bakat penulis muda dalam bidang kewartawanan yang kelak menggantikan kedudukan beliau sebagai ketua pengarang dan editor.

Pada tahun 1961 telah terjadi suatu peristiwa hitam dalam sejarah Utusan Melayu apabila sebuah mogok telah tercetus yang dipimpin oleh Usman Awang selama 90 hari. Tujuan mogok ini adalah bagi menentang campur tangan orang politik dalam dunia editorial surat khabar. Campur tangan daripada ahli politik adalah perlu bagi menghalang berita-berita yang tidak enak berkaitan politik tanah air sampai kepada masyarakat.

Selain terlibat dengan Utusan Melayu, beliau juga pernah bergabung dengan New Straits Times Malaya dengan sebuah identiti yang terpisah daripada New Straits Times di Singapura. Pak samad ada menulis sebanyak 11 novel antaranya adalah Ingin Jadi Pujangga yang melakarkan seluruh kehidupannya, Patah Sayap Terbang Jua yang menerangkan tentang perjuangan wartawan pada zaman Inggeris serta Kail Panjang Sejengkal yang mengisahkan tentang perjuangan mengangkat bahasa Melayu.

Ku Seman turut menambah bahawa wartawan seharusnya berada pada kedudukan yang keempat selepas kehakiman, undang-undang dan legislatif. Hal ini bermakna wartawan seharusnya memberikan laporan kepada rakyat tentang apa yang dilakukan oleh pemerintah. Wartawan mesti berpihak. Tidak ada istilah wartawan yang neutral dan yang dimaksudkan dengan berpihak itu adalah wartawan harus berpihak kepada kebenaran. Wartwan juga adalah pemikir dan pejuang. Memetik kata-kata A.Samad Said dalam karya Hujan Pagi, “wartawan yang makan gaji terpaksa makan hati”. Begitulah yang dapat diungkapkan tentang perjuangan yang harus ditempuhi oleh seorang wartawan.

*Tulisan ini adalah wawancara bersama dengan Ku Seman.